Đây là chủ đề tiếp theo trong loạt bài viết của tác giả Tim Urban, lần này chúng ta sẽ tìm hiểu xem là bạn có con voi ma mút nào đang chế ngự mình hay không và cách thuần hóa nó.
Phần 1: Gặp Gỡ Con Voi Ma Mút Của Bạn
Ngày đầu tiên tôi bước vào lớp 2, tôi nhận ra là có một bạn nữ mới khá xinh xắn trong lớp học của mình, người mà tôi chưa từng thấy cô ấy xuất hiện trong 2 năm trở lại đây. Cô bé tên là Alana và chỉ trong vòng 1 giờ đồng hồ, cô ấy đã trở thành tất cả đối với tôi.
Khi bạn lên 7 tuổi, bạn sẽ chẳng biết là mình sẽ phải làm gì khi phải lòng một ai đó và cũng không biết là mình muốn điều gì. Chỉ có những mong đợi không có hình thù gì cả trong cuộc sống của bạn.
Nhưng đối với tôi thì, nó bỗng dưng trở nên cực kì rõ ràng trong vài tháng sau đó. Khi trong giờ nghỉ trưa, một bạn nữ trong lớp đã đi hỏi từng đứa con trai một: “Cậu muốn cưới ai nào?” Khi cậu ấy tiến đến hỏi tôi, tôi bỗng dưng như một người mất não vậy, tôi nói ngay: “Alana”.
Thật là thảm họa.
Tôi còn quá nhỏ để trở thành một người đàn ông và tôi đã không nhận ra là chỉ có duy nhất một câu trả lời xã hội có thể chấp nhận được là: “Chẳng có ai cả.”
Sau khi tôi trả lời xong, con nhỏ ác độc đó đã đi lan truyền câu nói của tôi cho những đứa khác: “Thằng Tim nói là nó muốn cưới Alana kìa mày ơi!”. Và chúng bạn cười không ngớt. Vậy là toi. Xong đời tôi rồi.
Tin tức nhanh chóng đến tai của Alana và cô ấy đã tránh tôi ra xa nhất có thể trong những ngày sau đó. Nếu không kiềm chế thì có lẽ cô ấy đã đập tôi rồi cũng nên.
Kinh nghiệm xương máu đó đã dạy cho tôi một bài học về sự chỉ trích của cuộc đời, nó có thể nguy hiểm đến tính mạng của bạn và tốt nhất là bạn phải luôn luôn dè chừng sự chú ý của xã hội.
Nghe có vẻ như là khủng hoảng tinh thần của một cậu bé lớp 2. Nhưng rất liên quan là trong bài viết về chủ đề này, bài học thời trẻ con của tôi vẫn còn có giá trị cho đến bây giờ – nó là định nghĩa cho một loại hoang tưởng của con người. Chúng tôi chọn lọc và chia sẻ những điều hoang tưởng nhất mà con người trên mọi nền văn hóa đều mắc phải.
Những thứ ám ảnh phi lý và vô ích của người khác nghĩ về chúng ta
Mọi chuyện xảy ra đều có nguyên nhân của nó, và để hiểu được nguồn gốc của những hoang tưởng, hãy dành 1 phút để quay lại năm 50.000 trước công nguyên (TCN) ở Ethiopia, nơi mà ông tổ của chúng ta đang sống trong 1 bộ tộc.
Tạm gọi người thuộc thế hệ tổ tiên của chúng ta là ông tổ X.
Ở thời điểm này, việc trở thành thành viên của bộ tộc là điều bắt buộc để có thể tồn tại. Ở bộ tộc, luôn có sẵn thức ăn và sự bảo vệ lẫn nhau. Do đó đối với ông tổ X, không có gì quan trọng hơn việc được các thành viên trong bộ tộc chấp nhận, đặc biệt là những người có vị trí quan trọng, đứng đầu bộ tộc. Làm vừa lòng những người xung quanh và lấy lòng những người ở vị thế cao hơn thì ông tổ X có thể được ở lại bộ tộc. Và cơn ác mộng lớn nhất ông tổ X có thể tưởng tượng ra đó là mọi người trong bộ tộc bắt đầu xì xầm về việc ông vô dụng như thế nào, phiền phức thế nào hay kì dị ra sao. Bởi vì nếu có đủ lượng người không chấp nhận ông, ông sẽ bị mất ngay thứ hạng của mình và kết quả là bị đá ngay ra khỏi bộ tộc, sau đó bị bỏ rơi cho đến chết. Ông cũng biết được rằng là nếu ông tán tỉnh một cô gái nào đó trong bộ tộc nhưng bị từ chối, cô ta sẽ nói cho tất cả các cô gái còn lại trong bộ tộc biết. Ông không chỉ mất đi cơ hội với những cô gái khác mà còn mất luôn cơ hội có vợ bởi vì mọi cô gái đều không muốn lấy một người không có khả năng chinh phục như vậy. Việc trở thành người được xã hội (ở đây là bộ tộc) chấp nhận là việc quan trọng nhất trên đời đối với ông.
Con voi ma mút tồn tại xã hội của ông tổ X là trung tâm điều khiển để ông phát triển những khả năng của mình, phục vụ cho mục đích tồn tại. Việc đơn giản ông cần làm là để con voi của mình được nuôi nấng trong sự chấp thuận của xã hội và giữ cho nó tránh khỏi sự sợ hãi của việc không được chấp thuận. Như vậy là ông sẽ ổn.
Quy luật đó xảy ra từ năm 50.000 TCN, năm 30.000, và cả năm 10.000 nữa. Nhưng nó đã thay đổi từ những năm 10.000 TCN cuối cùng. Nền văn minh của nhân loại đã thay đổi một cách ngoạn mục. Tuy vậy, sự tiến hóa về mặt sinh học của chúng ta có vẻ như là không đuổi kịp với những bước tiến về văn hóa.
Cơ thể và tư duy của chúng ta sống trong những năm 50.000 TCN khác xa với những đặc điểm cơ thể của con người hiện đại, nó có một số bất lợi, một trong số đó là sự gắn chặt với lối sống bầy đàn. Chúng ta đang sống trong năm 2016, với một con voi ma mút to bự, đói, nhiều lông và bất bình thường. Nhưng nó vẫn nghĩ là nó đang ở trong những năm 50.000 TCN.
Nếu không thì tại sao bạn phải thử đến 4 bộ đồ mà vẫn chưa biết là phải chọn bộ nào để đi ra ngoài?
Ác mộng mà con voi ma mút mang đến có thể làm cho tổ tiên của bạn cẩn thận và dè chừng. Nhưng trong thời đại bây giờ, nó chỉ biến bạn thành kẻ nhát gan.
Và con voi ma mút luôn luôn khiếp sợ về những chuyện liên quan đến nghệ thuật và thể hiện năng khiếu.
Nỗi sợ hãi sự chối bỏ từ xã hội của con voi ma mút làm cho nó luôn diễn một vai trong vở kịch của cuộc đời bạn. Đó là lí do bạn cảm thấy ngại ngùng và thật kì cục khi phải đến nhà hàng hay rạp chiếu phim một mình. Đó là lí do khiến bố mẹ của bạn quan tâm quá nhiều đến việc chọn trường đại học của bạn. Đó là lí do mà bạn đã bỏ sự nghiệp mà bạn đam mê để chọn 1 công việc có thể kiếm lời nhiều hơn, nhưng bạn không hề dành tâm huyết cho nó. Đó là lí do khiến bạn cưới một người mà bạn không yêu.
Khi con voi tồn tại trong đầu bạn, bạn sẽ phải mất rất nhiều công sức với nó. Bạn cần phải cho nó ăn liên tục và nuôi nấng trong những lời khen, sự tán thưởng và cảm giác làm điều đúng trong xã hội có nhiều chuẩn mực đạo đức khác nhau.Tại sao bạn trở thành một kẻ kì quặc trên Facebook?
Hoặc nói phét với bạn bè và hối hận ngay sau đó?
Xã hội phát triển luôn tạo điều kiện cho những con voi ma mút điên cuồng, phát minh ra những thứ như là ca ngợi, danh hiệu và khái niệm để làm cho nó hài lòng, khuyến khích con người làm những việc vô nghĩa và sống một cuộc đời không thỏa mãn mặc dù họ chẳng muốn như vậy.
Trên hết, con voi ma mút muốn hòa nhập và ăn khớp – đó là những gì mà những người trong bộ tộc cần, và họ được lập trình như vậy. Những con voi ma mút luôn nhìn xung quanh xem là họ được mặc định phải làm những gì để giống với mọi người xung quanh, và khi đã xác định được rõ ràng rồi, chúng sẽ làm đúng như vậy. Hãy so sánh 2 bức tranh của 2 nhóm sinh viên được chụp cách nhau 10 năm:
Hoặc trong những vùng văn hóa nhỏ, nơi mà mỗi cá nhân đều có 1 trong những bằng cấp được xã hội chấp thuận:
Đôi khi, sự tập trung của con voi ma mút không nằm trong một xã hội rộng lớn mà chỉ gói gọn trong việc đạt được sự công nhận của một nhân vật có quyền lực nào đó trong cuộc đời của bạn. “Nhân vật có quyền lực” ở đây có thể là một người hoặc một nhóm người có tầm quan trọng để điều phối cuộc sống của bạn. Người đó có thể là bố mẹ, hay người có ý nghĩa quan trọng hoặc một người bạn alpha (hội tụ nhiều phẩm chất tốt) nào đó trong nhóm bạn bè của bạn. “Nhân vật có quyền lực” cũng có thể là những người bạn noi theo họ nhưng không biết rõ về họ, như là một người nổi tiếng bạn chưa từng gặp, hoặc một nhóm người nào đó giữ vị trí đặc biệt trong đầu của bạn.
Chúng ta khao khát có được sự công nhận của “nhân vật có quyền lực” hơn của tất cả những người khác. Chúng ta sợ hãi khi nghĩ về sự thất vọng của “nhân vật có quyền lực” và làm tất cả để tránh đi điều đó. Khi chúng ta có mối quan hệ độc hại này với “nhân vật có quyền lực”, sự hiện diện của họ sẽ bao trùm tất cả những quyết định mang tính quan trọng của bạn, nó sẽ đẩy ý kiến và giọng nói đạo đức bên trong của bạn đi theo một hướng khác.
Với suy nghĩ và năng lượng bạn dành cho con voi ma mút, bạn bỏ quên luôn người còn lại trong bộ não của mình, đó là người điều khiển trung tâm – giọng nói lý trí đáng tin trong não.
“Giọng nói đáng tin” biết rất rõ về bạn, nó tương phản trắng – đen với con voi ma mút tồn tại xã hội. Giọng nói đáng tin của bạn hơi phức tạp, đôi khi hơi lúng túng, liên tục phát triển và không sợ sệt ai cả. Nó có những sắc thái đạo đức riêng của mình, được thiết lập bởi những trải nghiệm, sự phản xạ, bởi lòng trắc ẩn và tính chính trực. Nó biết tất cả những suy tư trầm lắng của bạn về tiền, về gia đình và về việc lập gia đình. Nó biết bạn thực sự quan tâm đến cái gì, thích những kiểu người như thế nào và những việc bạn thực sự quan tâm hoặc không quan tâm. Giọng nói đáng tin của bạn không biết chắc chắn là cuộc đời của bạn sẽ xảy ra như thế nào, nhưng nó luôn có những dự cảm mạnh mẽ về những việc bạn sẽ phải làm sắp tới.
Và trong khi con voi ma mút luôn nhìn ra thế giới bên ngoài để đưa ra những quyết định quan trọng, thì giọng nói đáng tin chỉ nhìn ra thế giới để tập hợp thông tin và học hỏi. Đến thời điểm cần phải quyết định, nó sẽ có những công cụ mà nó cần trong não bộ của bạn để đưa ra quyết định.
Giọng nói đáng tin cũng có thể là ai đó mà con voi ma mút cố tình lờ đi. Con voi có thể nghe theo ý kiến từ một người tự tin nào đó ở thế giới bên ngoài nhưng khi giọng nói đáng tin lên tiếng thì sẽ bị con voi ma mút bác bỏ cho đến khi có ai đó thừa nhận điều đó là đúng.
Từ năm 50.000 TCN, bộ não đã cung cấp cho con voi rất nhiều quyền lực, và giọng nói đáng tin hầu như bị quên lãng đi. Nó mờ đi, co lại và dần chết yểu.
Cuối cùng, người sở hữu con voi ma mút sẽ mất hết liên hệ với giọng nói đáng tin.
Trong xã hội thị tộc, giọng nói đáng tin hoàn toàn chìm vào quên lãng. Cuộc sống cực kì đơn giản, chỉ cần biết tuân theo là được, và con voi ma mút đã làm điều đó rất tốt.Nhưng trong xã hội bây giờ, với sự thay đổi và biến hóa đa dạng của văn hóa, cá nhân, cơ hội và sự lựa chọn thì việc mất liên lạc với giọng nói đáng tin là một điều nguy hiểm. Khi bạn không biết mình là ai, cơ chế giúp bạn đưa ra quyết định chỉ dựa vào sự lỗi thời và lỗ mãng của con voi ma mút.
Khi bạn có những câu hỏi về chính bản thân mình, thay vì đào sâu vào vùng sương mù trung tâm của não, nơi mà bạn tin tưởng để tìm câu trả lời rõ ràng, thì bạn lại nhìn sang người khác để tìm câu trả lời. Bạn sẽ trở thành người có những ý kiến pha trộn của những người xung quanh bạn, chứ không phải là ý kiến của bạn.
Mất sự liên hệ với giọng nói đáng tin cũng có thể làm bạn tổn thương, bởi vì cá tính của bạn được xây dựng và công nhận bởi người khác, thì khi họ chỉ trích bạn, bạn sẽ cảm thấy rất đau. Sự thất bại luôn gây đau khổ cho tất cả mọi người, nhưng đối với người có con voi ma mút chiếm ưu thế sẽ đau khổ hơn so với người có giọng nói đáng tin mạnh mẽ bên trong. Một giọng nói đáng tin luôn tạo nên một lõi ổn định bên trong não, và khi chúng ta thất bại, lõi ổn định đó vẫn luôn được giữ vững. Nhưng từ lúc chấp nhận tất cả những người khác là những gì con voi ma mút có, khi bạn bị bỏ rơi bởi người mà bạn biết rõ, đó là một trải nghiệm gây sốc.
Cũng giống như những người bị chỉ trích và họ tỏ thái độ khó chịu ngay sau đó. Họ là những người bị điều khiển bởi con voi ma mút và sự chỉ trích làm họ phát điên lên vì con voi ma mút không thể chịu được những lời chỉ trích.
Và bây giờ, nhiệm vụ rất rõ ràng. Chúng ta phải tìm ra cách để đè lên hệ thống dây thần kinh của bộ não và thuần hóa voi ma mút. Đó là cách duy nhất mang cuộc sống của chúng ta trở lại.