BẢY: 6️⃣SỰ KHÔN NGOAN VÀ VIỆC TÌM KIẾM NHỮNG KHOẢNH KHẮC NHẬN THỨC CAO HƠN (Higher Consciousness)
Thường thì việc tự nhận thức liên quan đến việc mô tả chính xác hơn cảm giác của một người. Nó theo dấu sự dẫn dắt của nội tâm. Bạn cố gắng hiểu được bản thân thật sự cảm thấy như thế nào khi bạn nhìn lên bầu trời, xem một bộ phim hoặc đang dự một cuộc họp nhàm chán.
Nhưng có một khía cạnh khác của sự tự nhận thức, đó là ý thức hơn về cách làm việc của hệ thống bên trong bạn hoặc cách mà trí não bạn hoạt động và bóp méo mọi thứ xung quanh. Chẳng hạn, bạn biết rằng ăn quá nhiều sô cô la khiến cho bạn cảm thấy buồn nôn sau đó, nhưng khi bạn ăn sô cô la bạn lại không cảm thấy điều này. Nó ngon đến mức bạn không thể không ăn tiếp một miếng nữa và cứ tiếp tục như thế. Nhưng dần dần bạn sẽ hiểu được đó là cơ chế vận hành của cơ thể, nếu bạn ăn quá nhiều sô cô la, chắc chắn là có vấn đề ngay. Nếu chúng ta có thể hiểu được cách cơ thể vận hành, chúng ta cũng có thể hiểu được cách trí óc của chúng ta hoạt động.
Một trong những ý chính của thuyết tiến hóa đó là bộ não con người đã tiến hóa qua một thời gian rất dài. Cơ thể của chúng ta chọn lọc và tiếp thu những kết quả của quá trình phát triển rất lâu dài. Đôi mắt chúng ta có, cách khớp gối của chúng ta hoạt động hay cơ chế hấp thu oxi của phổi chúng ta không phải là duy nhất. Những cơ quan nội tạng và khớp loại này đã tiến hóa từ rất lâu trước khi con người xuất hiện.
Bộ não của chúng ta cũng vậy. Do đó, việc nói về phần “bò sát” trong bộ não của chúng ta vẫn rất hữu ích, mặc dù nó không hoàn toàn chính xác về mặt khoa học (chúng ta không có bộ não của thằn lằn bên trong hộp sọ của mình theo nghĩa đen đâu). Dù sao thì, chúng ta có những bản năng và các cơ chế phản ứng được tiến hóa để ứng phó với việc bị truy đuổi bởi những kẻ săn mồi hoặc để cầu yêu vào mùa giao phối, tuy nhiên điều này chỉ thích hợp để tồn tại trong kỷ pleistocene (khoảng 1.806.000 tới 11.550 năm trước ngày nay) hơn là cuộc sống trong một đô thị hiện đại (hay một khu vực nông thôn nào đó).
Phần “não bò sát” chỉ thích hợp với việc sống sót và phản ứng nhanh chóng theo bản năng. Nó tồn tại vì chính nó chứ không dành cho sự thấu cảm hay đạo đức. Nó vô cùng ích kỷ từ trong bản chất.
Nhưng chúng ta cũng có một phần não bộ tiến hóa cao hơn (được các nhà khoa học gọi là “não ngoài” hay “vỏ não”) với khả năng tiến xa hơn so với những nhu cầu tức thời của “bò sát”. Nó có thể quan sát hơn là chỉ bị thôi thúc bởi những ham muốn tình dục, nó có thể học hỏi hơn là chỉ biết vâng lời nhưng ham muốn ích kỷ v.v..
Hình ảnh của bản thân của ta với một trí óc tinh vi trên nền của một bộ não nguyên thủy rất hữu ích vì nó giải thích một số rắc rối mà chúng ta gặp phải cũng như khả năng giải quyết chúng. Bộ não nguyên thủy chủ yếu quan tâm đến vấn đề an toàn và sinh sản. Nó không thể lý giải được thế nào là xin lỗi. Tuy nhiên, nó cũng có thể tham gia vào những khoảnh khắc tồi tệ nhất. Theo quan điểm của nó thì, đập vỡ một cái cốc thủy tinh trên bàn có thể là một cách lý tưởng để làm một ai đó đồng ý với bạn; hoặc như xúc phạm, tỏ ra hung hăng hay thậm chí là thô lỗ là những cách tuyệt vời để có thể quan hệ tình dục với một ai đó.
Việc chúng ta có thể cư xử tồi tệ như vậy là một điều không hề bất ngờ, nhưng những hành vi xấu xa đó không thể nói lên tất cả về chúng ta. Sở hữu một bộ não phân mảnh – “não bò sát” và “phi bò sát” – có nghĩa là phần trí não tiến hóa cao hơn sẽ tiếp nhận nhiệm vụ khi mọi thứ trở nên phức tạp. Nếu chúng ta thực sự hiểu rõ điều này về bản thân mình thì chúng ta sẽ không còn phải đi tới đi lui và nghĩ rằng chúng ta hoàn toàn vô dụng và khốn kiếp vì những hành vi ngu ngốc và tồi tệ mà chúng ta đã làm. Thuyết tiến hóa đưa ra một lời giải thích hữu ích hơn cho vấn đề này. Bạn không hoàn toàn khốn kiếp một chút nào, bạn chỉ gặp phải một vấn đề đó là: bộ não tiến bộ của bạn không đủ mạnh như bạn cần, trong khi “bộ não bò sát” lại mạnh quá mức cần thiết.
Điều này xác định bản chất của việc phải làm: bạn cần phải khiến cho “bộ não phi bò sát” của mình chiếm ưu thế hơn. Và bạn cần phải học cách phân biệt những niềm hi vọng, nỗi sợ hãi hay ham muốn nào của mình thuộc về “não bò sát” và những cái nào sẽ được xác lập một cách hợp lý và lý trí hơn bởi phần não bộ tiến hóa cao hơn.
Cái mà chúng ta gọi là sự tự ý thức cao xảy ra khi chúng ta co giãn những “cơ bắp” của bộ não hiện đại và xoay xở để giải thoát bản thân khỏi sự kìm kẹp của bộ não “bò sát”, giành quyền kiểm soát những thôi thúc và cảm xúc nhất thời của mình. Nói cách khác, chúng ta sẽ có khả năng giải thoát bản thân khỏi bản ngã của mình và nhìn nhận cuộc sống và thế giới tách biệt khỏi những nhu cầu tức thời.
Người dịch: December Child